Fort Sarbinowo (Zorndorf)

Pracę budowlane nad fortem zaczęto 30 kwietnia 1883 r. Zakończono je w grudniu 1887r. W ich wyniku powstał fort ceglany o typowym zarysie architektonicznym "Fortu Biehlera". Charakteryzuję go wał górny, wał dolny oraz sucha fosa broniona działami ukrytymi w kaponierach jak i przez dwie baterie zamykające dostęp do fortu.
Z górnego wału korzystała artyleria, której załoga umieszczała armaty w działobitniach obwarowanych poprzecznicami. Poprzecznica na osi forty mieści klatkę schodową łącząca górną kondygnację koszar czołowych z drogą wałową. Dwie poprzecznice sąsiadujące wyposażoną w wyciąg amunicji dla artylerii. Wał górny wyposażono również w cztery schrony pogotowia dla artylerzystów (dwa mniejsze pod wałem czołowym i dwa większe na barkach wału artylerii).
Wał dolny przewidziany był dla piechoty, dla której wybudowano pięć podziemnych schronów oraz poternę łączącą wał z kaponierami.
Sucha fosa posiada niektóre wymiary odbiegające od standardu. O ile do 10 m szerokości nie ma zastrzeżeń tak wysokość 7 m jest głębsza od standardowych 5,5-6 m. Przyczyną może być nie najkorzystniejsze położenie fortu. Na północnym przedpolu bowiem, 2 km od fortu, znajduje się wzniesienie przewyższające koronę jego wałów o 6 metrów, a koronę przedstoku o ok. 15 metrów. W tym też celu fort pochylono w stronę szyi. Przy większym spadku fosy przed lewym barkiem od fosy przed prawym barkiem nachylenie całej konstrukcji wypada na osi północ-południe. Na tle zróżnicowanego poziomu otoczenia spadek pozwolił zaoszczędzić na pracach ziemnych.
Załogę fortu stanowiła jedna kompania zakwaterowana w koszarach czołowych środkowych i szyjowych.

fotki:)

Kaponiera z zewnątrz


Kaponiera od środka


prochownia


pomieszczenie mieszkalne


pozostałości fresków w pomieszczeniu mieszkalnym

Wiek XIX przynosi nowe koncepcje w modernizacji twierdz-miast. Dużą rolę odgrywa ciągłe unowocześnianie broni palnej, dzięki któremu artyleria zwiększa swój zasięg i siłę rażenia. Zatem dotychczasowe słabe obwałowania w skuteczny i szybki sposób nową artylerią można zniszczyć. W przypadku Starego Miasta otoczonego wieńcem przestarzałych już rawelinów i bastionów, wprowadzenie twierdzy fortowej miało ogromne znaczenie. Dowodem tego było bombardowanie Rosjan z 1758r. Bezpośrednie podejście pod twierdzę-miasto musiało wywołać panikę wśród mieszkańców jak i wzniecić pożary, a same kule destrukcyjny skutek dla miasta. W przypadku sporej siły wroga utrudniono szczęśliwą ewakuację cywilów i zwartą obronę wojska.
Twierdza fortowa okazała się wygodna zarówno do obrony jak i zorganizowanych ataków zaczepnych na stanowiska wroga. Wprowadzono system budowania fortów głównych i między nimi fortów pośrednich flankujących się wzajemnie. W Twierdzy Kostrzyn kształt fortu głównego przybrał fort Gorgast i właśnie Sarbinowo. Koncepcje architektoniczne tych fortów posiadają parę różnic. Jednak fort Sarbinowo jest typowym fortem Biehlera. Program budowy za kadencji Biehlera odzwierciedlił się jednym typem fortu w około 50-ciu odmianach. Podobnych również Sarbinowskiemu. Daleko posunięta standaryzacja ułatwiła dokonywanie przede wszystkim kosztorysu i budowy fortów wg jednolitego schematu.
Ustalono, że rozmieszczenie fortów od rdzenia powinno wynosić ok. 4-5km. Przy wysunięciu na taką odległość fort samodzielnie bronił północnej rubieży twierdzy. Z założeń wybudowania 7 fortów wokół rdzenia realizacji doczekały się tylko 4. Szczupła struktura pierścienia wynikła ze zbyt optymistycznych planów rozbudowy twierdz pruskich. Zwłaszcza dotknęło to twierdze zaliczone w klasyfikacji ważności jako drugorzędne. W tym gronie znalazł się Kostrzyn. Sceptyzm ekonomiczny w kręgu politycznym i wojskowym w połączeniu z wątpliwością co do wartości samej koncepcji przedsięwzięcia zredukował plany i założenia 7 fortów, czy nawet 8 (dwa źródła niemieckie podają dwie liczby).


Pierścień twierdzy

Można się zatem spodziewać, że obcięcie liczby dzieł do 4 wymusiło na budowniczym niedalekie usytuowanie od rdzenia. Im większe odległości tym większe byłoby jego odizolowanie od rdzenia a zarazem eliminuje jego wsparcie ogniem działowym. Osłabia to także wsparcie z Nowego Dzieła. Zatem na przestrzeni od prawego brzegu Warty do prawego brzegu Odry fort Sarbinowo nie otrzymał żadnego wsparcia w postaci nawet fortu pośredniego. W tym wypadku gdyby nieprzyjaciel obezwładnił lub uciszył artylerię fortu musiał piechota kontrolować w swym obrębie strategiczne punkty i dwa szlaki komunikacyjne – ze Szczecina i z Gorzowa. Wadą lokalizacji fortu były martwe pola zwłaszcza na północny-zachód. Wzniesienia i las wykluczały obserwację przedpola. Podobnie sytuacja wyglądała na północ od Dąbroszyna.


Odległości od rdzenia i Nowego Dzieła. Warstwice pokazują rejony martwych pól.

Niezależnie ile dział posiadał fort pod koniec XIX wieku sprzęt artyleryjski i tak nie odznaczał się wyjątkową szybkostrzelnością. Przy znakomicie wyszkolonych artylerzystach, maksymalnie w ciągu minuty można było wystrzelić 36 pocisków. Skutecznie jednak mogła przeciwstawić się oblężeniu, do którego wroga artyleria musiała wykorzystać głowne szlaki zbiegające się w twierdzy.
Do obrony bliskiej został wyodrębniony rów strzelecki w dolnym wale na całej jego długości od barku lewego do prawego przez czoło. Powiększyło to rozpiętość fortu między punktami szyjowymi do ponad 280 m, podczas gdy średnie forty Biehlera miały ok. 260 m.


Plan fortu - półwidok i półprzekrój


Przekrój poziomy fortu wzdłuż osi

Modyfikacje fortu Biehlera na poziomie planowania i budowania widać w szczegółach fortu Sarbinowskiego. By zamaskować położenie szańca wprowadzono poprzecznice nie wystające ponad obwałowania, część skazamatowano. Przez to fort nie posiada żadnego pancerza obserwacyjnego stosowanego chociażby na fortach poznańskich. Poprzecznica na osi łączy wał górny z górną częścią koszar czołowych. Po jej obu stronach znajdują się dwie z wyciągami dla amunicji i klatka schodowa na obie kondygnacje koszar i do schronów pogotowia dla artylerzystów. Na barkach, po ich środku, znajdują się poprzecznica z większymi schronami pogotowia. Przy tej strukturze górnego wału zrezygnowano ze schronów-remiz. Przekształceniu uległa kaponiera czołowa, której kubaturę zmniejszono najprawdopodobniej w celu mniejszego prawdopodobieństwa trafienia jej. W dodatku objętość kubatury jest mniejsza od objętości murów ją osłaniających. Lecz nie o wygodę chodziło a o jeszcze lepszą obronę fosy, dlatego kaponiera otrzymała dobre uzbrojenie w postaci armatek rewolwerowych 37mm.


Rzut perspektywsityczny fortu


Słupek graniczny obszaru fortu z wykutą sygnaturą „F.G.”

Zdjęcia dobre ale w tekście wiele nie prawdziwych informacji.Armata rewolwerowa 37cm nigdy nie znajdowała się na uzbrojeniu fortu sarbinowskiego.Jest to powielanie twierdzenia Pana Pawła R. który to zajął się tym tematem . Gdy dokladnie przeanalizuje się publikacje Pana R. to wychodzi że lufy wystają ponad 5cm za strzelnice . Wynika to z błędnego podejścia do sposobu mocowania armaty w kaponierach.Ponadto polecam tłumaczenie tekstu z dokumentow ktore publikujesz .Wynika z nich że budowa fortu została zakończona prowizorycznie ze względu na zmianę doktryny militarnej i zaszeregowaniu twierdzy do drugorzędnych.Stąd tyle niedoróbek i przeinaczeń. Fort stał się składnicą sprzętu do rozbudowy umocnień .Polecam "Dzialania Militarne W Prusach Wschodnich " "Dzialania Militarne Na Ziemi Lubuskiej" Wykaz uzbrojenia Twierdzy Kostrzyn.

Wnioskuje zatem, że mam(y) do czynienia ze znawcą i badaczem tematu. Cieszę się, że włącza się ktoś do dyskusji.
Nieco trudno mi się ustosunkować do powyższego postu, gdy nie mam przy sobie źródeł którymi się posługiwałem.
Jeżeli chodzi o podpieranie się literaturą wspomnę, że źródłem rozpracowywania fortu był m.in. zeszyt "Kostrzyn: Miasto - twierdza i forty twierdzy pierścieniowej" autorstwa Braun V., Gosch F., Rogge M. w tłumaczeniu Z. Czarnucha i z tego co pamiętam (gdyż nie mam przy sobie) tam także wymieniona była armata rewolwerowa.
Pytanie mam, w jakiej pozycji literatury znaleźć można tezę Pana Rychterskiego? Chyba nie chodzi o publikacje na temat Ośrodka Szkolenia Saperów Küstrin a.O. i związanego z nim ćwiczebnego panzerwerka? :?
Jeżeli jest to faktycznie prawda, to chociaż tutaj wspomnieć należy, że niesłusznie tą tezę powielił Pan M. Wichrowski.
Ale to wszystko sprostuję po powrocie do domu. Teraz zostaje mi polegać na pamięci.
Pozdrawiam.

Poprosiłem Marcina Wichrowskiego żeby wypowiedziął się w tym temacie:"Rzeczywiście zamieściłem w tej pracy (z racji mojego ówczesnego stanu wiedzy) sporo bzdur, ale co armatek rew. w forcie Sarbinowo akurat wątpliwości być nie może. Wszystkie zachowane kaponiery zawierają stanowiska dla działek rewolwerowych (charakterystyczne występy w ścianach z wystającym i prętami do mocowania ich łóż), poza tym właśnie w zestawieniu uzbrojenia twierdzy z 1914 r. wykazywane jest 12 tego typu armatek - liczba w zupełności odpowiadająca zapotrzebowaniu fortu (po 4 w kaponierze czołowej i szyjowej, po 2 w barkowych; notabene właśnie umieszczenie armatek również w kaponierach barkowych jest w porównaniu do starszych konstrukcji, w których zadowalano sie tutaj karabinami, jest cechą wyróżniającą obiekt). Nie sądzę, żeby w 1914 r. fort został obrócony w punkt oporu, sądzę jednak, że wykorzystano jego wzmocnione pomieszczenia do rozmieszczenia części rezerw w sektorze północnym, ponadto prawdopodbnie zaadopotowano schron pr. bat. dołączonej (nigdy nie wybudowanej) na skład dla operującej w pobliżu baterii art."

Pan Marcin Wichrowski jest niewątpliwie znawcą tematu ale pozwolę sobie nie zgodzić się z Jego tezami.W zalożeniu armaty rewolweowe mialy stanowić podstawowe uzbrojenie fortów jednak ze względu na wady nie znalazły szerszego zastosowania .Przysposobiono je w marynarce wojennej Rosji i Francji ponadto stosowały je armie kolonialne. Okres budowy fortów kostrzyńskich zbiegł się z rozwojem artylerii zmiany konstrukcyjne zamków artleryjskich spowodowały powstanie nowych rodzaji sprzętu(moździerze, haubice itp) Powstały również nowe rodzaje amunicji artyleryjskiej.Zwiększenie zasięgu artylerii jej celności i siły rażenia zmusił taktyków do nowego spojrzenia na współczesne pole walki.Zgromadzenie dość dużych sił i środków na małym obszarze (forty) skazywał je na zagłade.Dlatego mimo poniesienia dużych kosztów budowy zdecydowano o prowizorycznym zakończeniu budowy.Stąd brak dróg rokadowych ,brak wzmocnienia schronów i kaponier brak rozbudowy rdzenia twierdzy i wiele innych istotnych elementów świadczą o mało istotnym znaczeniu twierdzy i jej fortów .Tak więc uzbrajanie czegoś co nie bierze udziału w walce mija sie z celem .Ponadto nie znalazłem w żadnych źrudłach mowy o zastosowaniu armaty rewolwerowej w kostrzyńskim forcie.Śmiem twierdzić że są to tylko przypuszczenia Pana Marcina.

Zajrzałem do swojej biblioteki w domu i należą się pewne sprostowania... Armaty rewolwerowe nie są tezami ani Pana Pawła R. ani Pana Wichrowskiego. Panowie Volkmar Braun, Frank Gosch i Martin Rogge prawdopodobnie jako pierwsi odnieśli się z nią do Twierdzy Kostrzyn. Piszą o tym w swojej pozycji literatury "Die Festung Heft 8 - Kustrin: Fort Gorgast (1883-89) und der fortgurtel". Na stronie 41:

W czasach pokoju we wszystkich fortach trwały przygotowania do obrony. Niestety plany wyposażenia Kostrzyna w broń nie zostały dotąd odnalezione.
W przypadku wojny przewidywano, że twierdza Kostrzyńska będzie miejscem koncentracji wojsk piechoty i artylerii landsturmu w składzie:
batalion III A.K., St. I 2 baterie oraz
batalion IV A.K. z następującym uzbrojeniem
4 baterie ciężkich dział 12cm,
2 baterie ciężkich haubic polowych
12 dział rewolwerowych kaliber 3,7cm
30 dział 9 cm do obrony skrzydłowej
30 dział 9 cm.
Rezerwę stanowiły
4 haubice polowe.

Pan Wichrowski w swoim referacie pisze w odnośniku, autor odmówił podania źródła informacji o uzbrojeniu. Co prawda spis źródeł autorzy Die Festung Heft podają.

Wnioski nasuwają się takie, że rzeczywiście może problem z podaniem źródła przez niemieckiego autora czyni go mało wiarygodnym. Jednak teza ta utarła się i utrzymuje się do dziś. Czy słusznie?

Cytat :

Wszystkie zachowane kaponiery zawierają stanowiska dla działek rewolwerowych (charakterystyczne występy w ścianach z wystającym i prętami do mocowania ich łóż).

W monografi poznańskiej twierdzy są rysunki łóż i samego działa (później zamieszczę). Autorzy piszą w podrozdziale "Obsada i uzbrojenie twierdzy w latach 1880-1914" (str 168, rozdział "Twierdza Poznań w wojnie fortecznej"):
Na uzbrojenie kaponier wprowadzono w tym czasie działka rewolwerowe kalibru 3,7cm."
Czyli nie obce było używanie w pruskich twierdzach tych dział.

podp. KsiąŜe Następca Tronu FRYDERYK WILHELM
NajwyŜsze Rozporządzenie Gabinetowe z 8 grudnia 1886 r.
Stanowię, Ŝe przy oszacowaniu aktywnych środków walki niezbędnych dla mniej waŜnych
fortyfikacji wychodzić naleŜy z załoŜenia, Ŝe twierdza ma stawić opór i energicznie bronić się
przed natarciem armii polowej wzmocnionej armatami o kalibrze do 12 cm i moździerzami do
15 cm, równieŜ w przypadku wykorzystania przez te moździerze granatów z bawełną
strzelniczą, poniewaŜ w przypadku fortyfikacji tej kategorii spodziewać się naleŜy głównie
takiego właśnie natarcia, a w mniejszym stopniu natarcia regularnego.
Trudności, jakie mogą sprawić mniej waŜne fortyfikacje nieprzyjacielskiej armii polowej,
równieŜ w przyszłości znaczyć będą dość, by przywiązywać wagę do ich utrzymania. Z tego
powodu uznaję zarzucenie poszczególnych części i dzieł tychŜe za dopuszczalne jedynie,
jeŜeli przynieść to moŜe obronie bezpośrednie korzyści, lepszą koncentrację środków walki,
silniejsze oddziaływanie ogniowe, mniejsze zagroŜenie zaskakującym atakiem…
Zgadzam się na przedstawiony projekt prowizorycznego dokończenia fortyfikacji
KOSTRZYNA.
podp. WILHELM
NajwyŜsze Rozporządzenie Gabinetowe z 9 maja 1899 r.
Wykonanie przewidzianej juŜ rozbudowy… KOSTRZYNA …do <rangi> waŜnych
przyczółków mostowych, …oraz zabezpieczenie wykonania fortyfikacji w KOSTRZYNIE.
W KOSTRZYNIE urządzona ma zostać przede wszystkim kwatera składów roboczych
<materiał i sprzęt>, by na ile to moŜliwe przygotować załoŜenie punktów oporu. Składy
organizuje się w …KOSTRZYNIE…. jak równieŜ te pośród nich, które juŜ przewidziano w
…KOSTRZYNIE… <które> powinny mieścić poza materiałami budowlanymi, sprzętem i
narzędziami przygotowanymi do wykonania fortyfikacji, w szczególności równieŜ
wyposaŜenie artyleryjskie i amunicję, w tym, jeśli to moŜliwe, wystarczającą liczbę
mobilnych lawet pancernych dla szybkostrzelnych armat.